SuriyeÂ’nin Ä°ranÂ’a Maliyeti

Adem Yılmaz - suriyegundemi.com

Suriye’de Mart 2011’de barışçıl halk gösterileri ile baÅŸlayan süreç kısa sürede iç savaÅŸa dönüştü. Ä°ran, gösterilerin bastırılmaya baÅŸlanmasından günümüze dek BeÅŸar Esad’a desteÄŸine devam etti.  Avrupa BirliÄŸi, Haziran 2011’de Suriye’de isyancıları bastırmak üzere Esad rejimine destek vermek gerekçesiyle Devrim Muhafızları Komutanı Muhammed Ali Caferi ve Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani’yi yaptırım uygulanan kiÅŸiler listesine koydu.[1] Suriye’deki varlığını “askeri müsteÅŸarlık” olarak açıklayan Ä°ran, 7 yıllık süreçte Esad rejiminin mali anlamda en büyük destekçilerinden biri oldu. Peki Åžam’daki müttefiki için 7 yıllık desteÄŸin Tahran’a maliyeti nedir? [2] Yıllık bütçesi, özellikle askeri harcamaları ÅŸeffaf olmayan Ä°ran’ın Suriye’deki mali yardımlarının miktarını tam olarak tespit etmek kolay olmayacaktır. Açıklanacak rakama Ä°ran’daki yoksul kesimin tepki verme ihtimali de bu yardımların gizli tutulmasına sebep olabilir.

BM Suriye Özel Temsilcisi Staffan De Mistura’nın sözcüsü Jessy Chahıne, yaptığı açıklamada Ä°ran’ın Suriye’deki masraflarının yıllık ortalama 6 milyar dolar olduÄŸunu belirtmiÅŸtir. Bu miktar, Ä°ran’ın yıllık bütçesinin nakdi yardımlar oranın yarısına denk gelmektedir. Suriye’ye altı yıl aynı miktarda harcama yapıldığı farzedilirse, bu 36 milyar dolar yapacaktır ve Ä°ran’ın yıllık savunma bütçesinin 3 katına tekabül etmektedir. [3]

Bu konuda diÄŸer bir iddia, Tufts Ãœniversitesi DoÄŸu Akdeniz Çalışmaları müdürü Nadim Shehadi’ye aittir. Shehadi, Esad rejiminin çoÄŸu doÄŸal kaynağını kaybettiÄŸi 2014 ve 2015 yıllarında Ä°ran’dan 15 milyar dolar yardım aldığını iddia etmiÅŸtir.[4] Ä°srail Savunma Bakanlığı’nın açıklamasına göre,Ä°ran’ın Suriye’de savaÅŸtırdığı gruplardan Hizbullah’a yıllık 800 milyon dolar yardımı bulunmaktadır.[5]

Ä°ran’ın farklı ülkelerden Åžii savaşçıları eÄŸitip Suriye’deki savaÅŸta mobilize ettiÄŸi bilinmektedir. New York Times’in haberine göre, Suriye’de sayıları 10 bini bulan Afgan Fatimiyyun Tugayı savaşçıları aylık 800 dolar maaÅŸ almaktadırlar.[6] Bu hesapla, sadece Ä°ran destekli Afgan savaşçılarının aylık maaÅŸ hacmi 8 milyon dolar yapmaktadır.Suriye’de savaÅŸan Ä°ran destekli farklı milletlerden birçok grubun varlığı da düşünüldüğünde, sadece savaşçı maaÅŸları büyük bir bütçenin sarfedildiÄŸini göstermektedir.

SavaÅŸ yılları itibariyle Tahran ve Åžam arasındaki ticarette Ä°ran, ithalatın iki katı deÄŸerinde ihracat yapmıştır. Ä°thal edilen ürünler zeytinyağı ürünleri ve baharatlar iken, Suriye’nin Ä°ran’dan ithal ettiÄŸi ürünler ÅŸunlardır; tıp malzemeleri, endüstriyel ürünler, demir-çelik mamulleri ve inÅŸaat malzemeleri.  Ayrıca Ä°ran Dış Ä°ÅŸleri Bakanı Cevat Zarif, 2017’de yaptığı açıklamada, Esad rejimine 2 milyar 800 milyon dolar tutarında tıbbi ürün ve gıda malzemelerinden oluÅŸan insani yardım yapıldığını belirtmiÅŸtir.[7]

Kutsal yapıların imarına ödenek

Irak’taki savaÅŸ sonucu tahrip edilen kutsal mekanları imar etmek için kurulan “Kutsal türbeleri imar müessesesi”, Ä°ran devletince finanse edilmediÄŸini, Ä°ran’daki özel ÅŸirketler ve halkın desteÄŸi ile faaliyet yürüttüğünü açıklamıştır. Fakat Ä°ran’daki bazı muhalif çevreler bu kuruluÅŸun devletin imkanlarından istifade ettiÄŸini iddia etmektedir.

Bu kuruluÅŸ, Ä°ran’ın Suriye’deki müdahalesine sebep olarak gösterdiÄŸi Åžam güneyindeki Seyyide Zeynep türbesini onarmış ve türbeyi ziyarete gelenler için misafirhaneler inÅŸa etmiÅŸtir. Ayrıca Ä°ran’ın MeÅŸhed ÅŸehri belediyesi, bu türbe çevresindeki bahçe düzenlemelerini yapmıştır. [8]

Suriye borcunu nasıl ödeyecek?

Suriye’nin Ä°ran’a ne kadar borçlu olduÄŸuna dair ÅŸeffaf bir veri olmasa da borcun varlığı bir sır deÄŸil. Suriye politikasının yerinde ve stratejik bir karar olduÄŸunu savunan Ä°ranlı yetkililer,ilerleyen yıllarda bu siyasetin ticari-ekonomik getirisinin olacağı kanaatindeler. Hedeflenen getirilerden birinin, savaÅŸ öncesi Türkiye, Rusye, Çin ve AB ürünlerinin hakim olduÄŸu Suriye pazarında artık Ä°ran mallarının revaçta olacağı ihtimalidir. Buna karşın Ä°ran Ticaret Odası BaÅŸkanı “ Suriye pazarında Ä°ran mallarına sınırlamalar mevcut, pazarda Türk kaçak mallarının etkisi daha büyük. Suriyeliler de Türk mallarına meyilli” açıklamasında bulunmuÅŸtur.[9] Ä°ran Ticaret Odası BaÅŸkanı, Åžam’da ziyaret ettiÄŸi Suriye Ticaret Bakanı’ndan iki ülke arasında serbest ticaret anlaÅŸması talep etmiÅŸtir. [10]

Borçların geri ödenmesi hususunda, Ä°ran Devrim Rehberi Ali Hamaney’in askeri iÅŸler danışmanı Yahya Rahim Safevi 18 Åžubat 2018’de “Suriye borçlarını petrol, gaz ve fosfat madeni karşılığında ödeyebilir” ifadesini kullanmıştır.[11] Safevi’nin 2016’da yaptığı açıklamaya baktığımızda, Ä°ran’ın borçlarını tahsil etme telaşını daha net anlayabiliriz “Rus ve Amerikalı yetkililer arasında görüşmeler mevcut, bu iki küresel kudretin mutabakatı halinde Ä°ran’ın Suriye’deki payı zâyi olabilir”.[12]

Suriye’nin yeniden imarı

Devam eden savaşın bitme ihtimaline karşın, Suriye’nin yeniden imarı konusu gündeme gelmektedir. BM’nin yaptığı açıklamaya göre, Suriye’nin yeniden imarı için 300 milyar dolara ihtiyaç duyulmaktadır. Suriye’deki rejimin mevcut bütçesinin buna imkan vermediÄŸi, yabancı sermayenin bir zaruret olduÄŸu bilinmektedir. Körfez ülkeleri ve Batılı ülkelerin Esad yönetimi ile olumsuz münasebetleri imar konusunda yardıma meyillerinin olmayacağı ihtimalini akla getirmektedir. Esad’in yegane dostları Ä°ran ve Rusya’nın yeniden imarı destekleyen açıklamaları ve içinde bulundukları ekonomik durum bir tezat oluÅŸturmaktadır. Çinli yatırımcıların Suriye’nin yeniden inÅŸasında rol almak için harekete geçtiÄŸi de iddia edilmektedir.

Åžam’ı ziyaret eden Ä°ran Meclisi heyetini kabul eden Suriye BaÅŸbakanı Ä°mad Hamis, ülkesinin yeniden inÅŸa aÅŸamasında Ä°ran ÅŸirketlerine öncelik verileceÄŸini ifade etmiÅŸtir.[13]Ä°ran CumhurbaÅŸkanı ile telefon görüşmesi yapan BeÅŸar Esad, ülkesinin yeniden imarı için Ä°ran’ın iÅŸtirâkını talep etmiÅŸtir.[14] Kahire’de ikamet eden Suriyeli eski vekil BeÅŸir elBasem “Ä°ran’ın projesi ‘faydalı Suriye’ inÅŸa etmektir, gerçekten faydalı. Fakat Suriye için deÄŸil Ä°ran’ın kendisi için faydalı” açıklamasında bulunmuÅŸtur.[15]

Ayrıca  Ä°ran’daki zengin ve muhafazakar kesimin Suriye’de yatırım yapıp konut alımı için teÅŸvik edildiÄŸi iddia edilmektedir.[16]  Bu iddiaya göre, baÅŸta Åžam ve Humus olmak üzere Suriye’nin büyük ÅŸehirlerindeki ticari merkezleri ve deÄŸerli ikamet yerlerinin alımı için seferber olan emlak ÅŸirketleri kurulmuÅŸtur. Åžam’da Seyyide Zeynep Türbesi ve Ä°ran elçiliÄŸinin bulunduÄŸu bölgelere demografik yapının mezhebi olarak deÄŸiÅŸimini saÄŸlayacak ÅŸekilde Ä°ranlıların yerleÅŸtirildiÄŸi, Åžam’ın kadim pazar alanında kasıtlı yangın çıkarıldığı, yangında dükkanları zarar gören Suriyelilerin mülklerini bu emlak ÅŸirketine sattığı ifadeleri bu iddiaların devamıdır.[17]

Ä°ran’ın Suriye’deki harcamaları zaman zaman Ä°ran iç siyasetinde tepki görmektedir. Sosyo-ekonomik protestolarda Ä°ran’ın kendi halkını ihmal ettiÄŸi, ülke servetini baÅŸta Suriye olmak üzere Arap ülkelerinde harcadığı dile getirilmektedir. Gerek 12 Kasım 2017’de Ä°ran’ın KirmanÅŸah kentinde meydana gelen deprem sonrası barınma problemi yaÅŸayan depremzedeler, gerekse ülkenin muhtelif yerlerinde ekonomik sebeplerle hükümeti eleÅŸtiren göstericiler “Suriye’yi bırakın, derdimize çare bulun” sloganları ile dış politikaya tepki göstermiÅŸlerdir. [18]

Sonuç yerine

Bazen ülkeleri aÅŸan, kıtaların kaderini tayin edip tarihin seyrini deÄŸitirecek bir olguya dönüşebilen savaÅŸ, bir tarafın felaketine sebep olduÄŸu gibi diÄŸer taraf için hazinelere açılan bir kapı olabilir. Ä°ngiltere ve Fransa arasında gerçekleÅŸen Yedi yıl savaÅŸları, ekonomik, sosyal, siyasi etkileri itibariyle bu deÄŸiÅŸime iyi bir örnektir. Fransa, savaÅŸ sonucunda çoÄŸu sömürgesini Ä°ngiltere’ye kaybetmiÅŸtir. Ä°ngiltere savaşın galibi olmasına raÄŸmen, verdiÄŸi ekonomik kaybı telafi etmek için Amerika’daki kolonilere yeni vergiler koymuÅŸ, koloniler bu vergileri kabul etmeyip bağımsızlıklarını ilan etmiÅŸlerdir. SavaÅŸ esnasında hazineleri boÅŸalan Fransa kralı halka ağır vergiler yüklemiÅŸ, vergi vermeyi reddeden halk yeni bir meclis oluÅŸturmuÅŸtur. Kral kurulan bu meclisi dağıtmak isteyince halk ayaklanıp siyasi mahkumların tutulduÄŸu Bastil hapishanesini basmış ve bu olay Fransız ihtilalinin baÅŸlangıcı sayılmıştır.  Özetle savaÅŸlar, etkisini yaÅŸandığı zaman ve coÄŸrafya ile sınırlı bırakmaz, kelebek etkisi gibi farklı iklim ve devirlere tesir edebilir. Taraflardan birine periÅŸanlığı, kıtlık ve teslimiyeti miras bıraktığı gibi, diÄŸer taraf için devam ettikçe zenginliÄŸe vesile olan bir sektördür. Kesintisiz bir ÅŸekilde Suriye’ye mali,siyasi ve askeri destek veren Ä°ran’ın, bu desteÄŸin neticesinde DoÄŸu Akdeniz’e ulaşıp Åžam’da asıl nüfuz edici aktör mü olacağı yoksa bu harcamaların faturası olarak Tahran’ı baÅŸka krizlerin mi beklediÄŸi merak konusudur.

Dipnotlar

[1] http://www.dw.com/fa-ir/%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%AF%D8%B3-%D8%A8%D9%87%D8%AF%D9%84%DB%8C%D9%84-%D9%85%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%DA%A9%D9%88%D8%A8-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87/a-15342968
[2] Bu makalede faydalandığım kaynaklar içinde, gazeteci Ali Kadimi’nin 26 Åžubat tarihindeki çalışması ayrı bir önemi  haizdir:  http://www.bbc.com/persian/iran-features-43157803
[3] http://www.bbc.com/persian/iran-features-43157803
[4] https://www.radiofarda.com/a/f35_iran_syria_aids_bloomberg/27063375.html
[5] http://farsi.alarabiya.net/fa/iran/2018/01/25/%DA%A9%D9%85%DA%A9-%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AD%D8%B2%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D9%84%D8%A8%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A8%D9%87-700-%D8%AA%D8%A7-800-%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86-%D8%AF%D9%84%D8%A7%D8%B1-%D9%85%DB%8C-%D8%B1%D8%B3%D8%AF.html
[6] https://www.nytimes.com/2017/06/30/opinion/sunday/iran-afghanistan-refugees-assad-syria.html
[7]https://www.radiofarda.com/a/f4_zarif_iran_help_syria_2_billion_dollar/27532556.html
[8]http://fa.atabat.org/view/5121/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B9%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D9%85%D9%87%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8-%D8%B3-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%AD%D9%84%D9%87-%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%82%D9%81-%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF
[9] https://kalemeh.tv/?q=fa/news/1396/09/13145
[10]https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/05/27/1494756/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D8%A7-%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%B4%D8%AF
[11] http://fa.euronews.com/2018/02/17/rahim-safavi-iran-to-return-its-costs-in-syrian-civil-war
[12]https://ir.voanews.com/a/iran-syria-russia/3522162.html
[13] http://fa.alalam.ir/news/3266386/%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B7%D8%B1%D8%AD-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%88%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF
[14] https://www.radiofarda.com/a/28876784.html
[15] http://diyaruna.com/fa/articles/cnmi_di/features/2016/12/12/feature-01?change_locale=true
[16] https://www.radiofarda.com/a/f9-iranians-buying-up-land-in-syria/27640438.html
[17]http://www.asriran.com/fa/news/467304/%D8%A7%D8%AF%D8%B9%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%D8%A7%D9%84-%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D8%AF-%D9%85%D9%90%D9%84%DA%A9-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%85%D8%B4%D9%82-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%AC%D9%86%DA%AF
[18] https://www.radiofarda.com/a/steelworkers-protest/28769452.html

kaynak: suriyegundemi.com